VIDEO – Edukimi në lidhje me Investimet, Bursën, Tregjet, Ndërmjetësit dhe Instrumentat Financiarë
Ky grup videosh të animuara është përgatitur nga një projekt i përbashkët bashkëpunimi mes Bursës Shqiptare të Titujve ALSE dhe Junior Achievement Albania (JAA) me fokus edukimin financiar dhe tregun e kapitaleve.
Videot do të shërbejnë si instrument ndërgjegjësimi dhe edukimi për publikun e gjerë dhe të rinjtë në veçanti në lidhje me edukimin financiar në drejtim të parimeve bazë financiare si: kursimet, investimet, tregu financiar, titujt, bursa dhe tregu i kapitaleve.
Videot jane të grupuara sipas tematikave që trajtojnë, për t’iu përgjigjur më mirë interesit dhe fushave të caktuara për investitorët dhe publikun.
#Video – 1a
Ç’janë Bonot dhe Obligacionet e Thesarit
#Video – 1b
Karakteristika të Bonove dhe Obligacioneve të Thesarit
Këto video animative përfshijnë informacion edukues në lidhje me:
- Konceptin e “Buxhetit të Shtetit” forma e buxhetit familjar, apo e një xhepi te individit, që ka të ardhura dhe shpenzime. Jo gjithmonë të ardhurat na mjaftojnë të realizojmë shpenzimet individuale, ndaj kërkojmë para hua nga të tjerët (prindërit, miqtë). Ashtu edhe Buxheti i Shtetit që ka të ardhura vetëm taksat nga binzeset dhe qytetarët, realizon shpenzime në formën kostove për administratën (pagat, pensionet, zyrat etj.) dhe në formën e investimeve publike (rrugë, ura, shkolla, spitale).
- Nevoja e Buxhetit të Shtetit për huamarrje të cilën e bën ose duke marrë hua nga shtete të tjera, ose duke emetuar (shitur) tituj apo siç njihen ndryshe edhe letra me vlerë. Titujt e borxhit që emeton Qeveria për të financuar nevojat e Buxhetit quhen Bono Thesari dhe Obligacione Thesari.
- Investitorët e Bonove dhe Obligacioneve të Thesarit janë kryesisht qytetarët me kursimet e tyre modeste, por edhe çdo institucion tjetër privat apo publik i cili ka fonde të tepërta (kursime) për një periudhë të shkurtër kohore. Investitorët blejnë bono thesari dhe obligacione thesari duke pritur në këmbim një fitim monetar në formën e interesit mbi paratë e tyre që kanë investuar (në gjuhën financiare quhet principal).
- Rreziku i Ulët i Mospagesës së Detyrimeve nga Qeveria – një tjetër arsye pse investitorët e preferojnë investimin në Bono dhe Obligacione Thesari është fakti se janë të sigurtë që paratë e tyre kthehen mbrapsht së bashku me interesat. Kjo për faktin se emetuesi (shitësi) i cili është Qeveria ka gjithmonë të ardhura të pashterrshme (ka aftësi paguese), pasi ka të drejtën e dy instrumentave ligjorë mjaft të fuqishëm që i vijnë në ndihmë për të paguar detyrimet siç janë e drejta ligjore për të vendosur taksa (politika fiskale), dhe e drejta ligjore për t’i kërkuar Bankës së Shqipërisë të hedhë në qarkullim para më shumë edhe pse në mënyrë të kontrolluar (procesi i emetimit të parasë. Megjithatë, për shkak të rrezikut të vogël që ato mbartin, edhe përfitimi (interesi) që kanë investitorët nga Bonot dhe Obligacionet e Thesarit është i vogël.
- Karakteristikat e Titujve të Borxhit të Qeverisë janë Jetëgjatësia (ose siç njihet ndryshe Maturimi), Principali (ose siç njihet ndryshe Paratë e Investitorit), Vlera Nominale dhe Interesi (ose siç njihet ndryshe Kuponi).
- Jetëgjatësia (Maturimi) – Bonot e Thesarit dhe Obligacionet e Thesarit ndryshojnë nga jetëgjatësia e tyre. Të dy këto tituj janë në thelb kontrata që përfaqësojnë detyrimin që u ka Qeveria investitorëve për një periudhë kohore të caktuar. Nëse periudha e detyrimit të borxhit të Qeverisë është afatshkurtër, ajo emeton tituj borxhi afatshkurtër (Bono Thesari) të cilat kanë jetëgjatësi 3, 6 ose 12 mujore. Nëse periudha e detyrimit të borxhit të Qeverisë është afatgjatë, ajo emeton tituj borxhi afatgjatë (Obligacione Thesari) të cilat kanë jetëgjatësi mbi 1 vit. Në Shqipëri Qeveria ka emetuar obligacione thesari 2, 3, 5, 7 dhe 10 vjeçare, por në tregjet e zhvilluara maturimi i Obligacioneve të Thesarit shkon nga 30 deri në 99 vite.
- Principali – janë paratë që investitori i ka të lirshme (kryesisht kursime) për të investuar. Principali i kthehet gjithmonë investitorit i plotë në fund të periudhës së maturimit (jetëgjatësisë) së bashku me pagesën e interesit.
- Vlera Nominale – është vlera për njësi që mbart çdo titull borxhit në vetvete, ose ndryshe vlera e një kontrate të huamarrjes së Qeverisë ndaj investitorëve. Vlera Nominale e një Bono Thesari në Shqipëri është 10.000 lekë ndërsa ajo e një Obligacioni Thesari është 100.000 lekë. Qeveria shet me mijëra njësi (copë) bono dhe obligacione thesari sa herë i duhet të marrë hua nga publiku investitor. Zakonisht tek Bonot e Thesarit, Vlera Nominale eshtë shuma totale e Principalit + Interesit, kurse tek Obligacionet e Thesarit Vlera Nominale është e barabartë më Principalin, kurse interesi në formën e kuponit i jepet investitorit veçmas kësaj shume.
- Pagesa e Interesit (Kuponi) – është pjesa e përfitimi i investitorit nga investimi në titujt e borxhit të Qeverisë (bono dhe obligacione thesari). Për Bonot e Thesarit interesi jepet si diferencë mes çmimit që paguan investitori në fillim të maturimit dhe vlerës nomiale që merr ai në fund. Me fjalë të tjera, investitori paguan një çmim të skontuar (të zbritur), ndërsa në fund të periudhës së maturimit merr vlerën nominale të Bonos së Thesarit e cila përfshin principalin (çmimin e paguar) dhe interesin (diferencën mes çmimit dhe vlerës nominale). Për Obligacionet e Thesarit interesi jepet veçmas në formën e një kuponi që ndahet nga Qeveria për investitorët çdo 6 muaj ose 12 muaj.
#Video – 2a
Ç’janë Letrat Tregtare dhe Obligacionet e Korporatave
Ç’janë Letrat Tregtare dhe Obligacionet e Korporatave
#Video – 2b
Karakteristikat e Letrave Tregtare dhe Obligacioneve të Korporatave
Këto video animative përfshijnë informacion edukues në lidhje me:
- Konceptin e “Financimit të Biznesit Privat” – biznesi privat ka gjithmonë nevojë për financim në mënyrë që të rritet vazhdimisht e t’u shërbejë më mirë qytetarëve në një shtrirje gjeografike sa më të madhe.
- Format e Financimit të Biznesit – çdo biznes në fillimet e veta ka qenë i vogël dhe e ka filluar aktivitetin e tij fillimisht me kursimet e ortakëve të cilat kanë vënë kapitalin fillestar. Më pas rritja e volumit të biznesit ka kërkuar më shumë financime për të zgjeruar biznesin apo bërë investime. Këto financime biznesi i vogël i ka marrë në forma të ndryshme, ku më të përdorurat janë:
a) Kapital shtesë nga vetë ortakët
b) Ri-investimi i fitimeve
c) Hua nga familjarët
Të gjitha këto forma financimi e kanë ndihmuar çdo biznes që të rritet nga biznes i vogël në biznes të mesëm. Në këtë fazë, biznesi i mesëm kalon në forma të tjera financimi që lidhen direkt ose indirekt me tregun financiar dhe investimet financiare:
a) Huamarrje (si kredi) nga institucionet financiare të mikro-kredisë ose bankat
b) Shitje e një pjese të aksioneve tek ortakë të rinj ose tek institucione të tjera financiare si bankat e investimeve. - Korporatat dhe financimi i tyre – të gjitha këto forma financimi e ndihmojnë biznesin të rritet dhe të arrijë përmasat e biznesit të madh ose siç njihen ndryshe “korporata”. Korporatat kërkojnë financime në vlera mjaft të mëdha. Për rrjedhojë ato e financojnë aktivitetin e tyre kryesisht nga kreditë që marrin nga bankat. Por kjo nuk është e vetmja mënyrë.
- Huamarrja e Korporatave nëpërmjet emetimit të titujve të Borxhit Privat – një tjetër fromë se si biznesi mund të marrë hua është t’i drejtohet jo bankës…. por publikut investitor duke emetuar dhe shitur letra me vlerë ose siç njihen ndryshe tituj të borxhit privat. Koporatat i përdorin më pas këto fonde të marra hua nga shitja e titujve të borxhit privat për të bërë më shumë investime dhe zgjeruar biznesin e tyre. Termi “privat” tregon se nuk është titull i garantuar nga shteti por që huamarrësi është një korporatë private. Llojet e titujve të borxhit privat që mund të emetojnë korporatat janë kryesisht afatshkurtra dhe quhen Letra Tregtare ose afatgjata dhe quhen Obligacione Korporate.
- Investitorët e Letrave Tregtare dhe Obligacioneve të Korporatave janë kryesisht qytetarët me kursimet e tyre modeste, por edhe çdo institucion tjetër privat apo publik i cili ka fonde të tepërta (kursime) për një periudhë të shkurtër kohore. Investitorët blejnë Letra Tregtare dhe Obligacione Korporate duke pritur në këmbim një fitim monetar në formën e interesit mbi paratë e tyre që kanë investuar (në gjuhën financiare quhet principal). Fitimi duhet të shpërblejë investitorin jo vetëm për kohën e bllokimit të parave të tij, por edhe për rrezikun që mund të paraqesë korporata si biznes privat.
- Rreziku i Lartë dhe mundësia e MosPagimit të Detyrimeve nga Korporatat – parë nga këndvështrimi i investitorit, rreziku më i madh kur blen Letra Tregtare apo Obligacione Korporate është që emetuesi privat të mos paguajë detyrimet ndaj investitorit. Ky rrezik është i ndryshëm për korporata të ndryshme, sepse varet nga mundësia e falimentimit, nga sektori ku operon korporata, nga menaxhimi i suksesshëm ose jo i korporatës e nga një sërë risqesh të tjera. Kjo është arsyeja pse titujt e borxhit privat mbartin risk shumë më të lartë se bonot dhe obligacionet e thesarit të shtetit. Për rrjedhojë investitori kërkon një nivel më të lartë fitimi, nëse pranon të investojë në Letra Tregtare dhe Obligacione Korporate.
- Agjencitë e Vlerësimit të Rrezikut (Rating Agencies) janë Jetëgjatësia – Rreziku i korporatave pëcaktohet nga institucione financiare të specializuara që quhen Agjensi të Vlerësimit të Rrezikut. Këto agjenci vlerësojnë me notë nivelin e rrezikut duke u bazuar në kritere financiare e profesionale. Nota e rrezikut të përcaktuar nga Agjensitë, merret në konsideratë nga investitorët përpara se të blejnë titujt e borxhit privat të emetuar nga Korporatat.
- Lloje të ndryshme të Titujve të Borxhit Privat ka disa lloje të ndryshme (kryesisht Obligacionet e Korporatave). Ato mund të jenë
a) Të Garantuara ose të Pagarantuara në pagesë me asete apo subjekte të tjera
b) Në valutë të huaj ose në valutën vendase në varësi të nevojave për financim të Korporatës emetuese,
c) Me Normë Interesi Fikse ose me normë Interesi të Ndryshueshme (norma e interesit ndryshon ose jo vetëm në datat e pagesës së interesit apo kuponit),
d) Të Mbështetura ose jo në Asete (emetimi i tyre bëhet duke lënë peng pasuri të paluajtshme në pronësi të Korporatës emetuese)
e) Të Pagueshme Para Aftit të Maturimit (nëse Korporata emetuese ka pritshmëri të mira për të ardhura që të paguajë detyrimet para afatit)
f) Të Konvertueshme në Aksione (u jep mundësinë investitorëve që, pasi të shikojnë seriozitetin dhe suksesin e Korporatës të bëhen bashkë-aksionerë në të ardhmen).
g) Borxh i Varur, çka tregon se investitori është i fundit që merr pagesat e borxhit në radhët e huadhënësve të Korporatës. - Karakteristikat e Titujve të Borxhit Privat janë Jetëgjatësia (ose siç njihet ndryshe Maturimi), Principali (ose siç njihet ndryshe Paratë e Investitorit), Vlera Nominale dhe Interesi (ose siç njihet ndryshe Kuponi) si dhe Rreziku (që ka të bëjë me mundësinë e mos pagimit të detyrimeve nga korporata që emeton titujt t borxhit privat)
- Jetëgjatësia (Maturimi) – Letrat Tregtare dhe Obligacionet e Korporatave ndryshojnë nga jetëgjatësia e tyre. Të dy këto tituj janë në thelb kontrata që përfaqësojnë detyrimin që u ka Korporata private investitorëve për një periudhë kohore të caktuar. Nëse periudha e detyrimit të borxhit të Korporatës është afatshkurtër, ajo emeton tituj të borxhit privat afatshkurtër (Letra Tregtare) të cilat kanë jetëgjatësi 3, 6 ose 9 mujore. Nëse periudha e detyrimit të borxhit të Korporatës private është afatgjatë, ajo emeton tituj të borxhit privat afatgjatë (Obligacione Korporate) të cilat kanë jetëgjatësi mbi 1 vit.
- Principali – janë paratë që investitori i ka të lirshme (kryesisht kursime) për të investuar. Principali i kthehet gjithmonë investitorit i plotë në fund të periudhës së maturimit (jetëgjatësisë) së bashku me pagesën e interesit.
- Vlera Nominale – është vlera për njësi që mbart çdo titull borxhit në vetvete, ose ndryshe vlera e një kontrate të huamarrjes së Korporatës private ndaj investitorëve. Vlera Nominale e një Letre Tregtare apo një Obligacioni Koporate është e ndryshueshme dhe përcaktohet nga vetë Korporata emetuese. Zakonisht sugjerohet që vlera nominale e tituje të borxhit privat të jtë sa më e vogël, me qëllim që t’u japmë mundësine e investimit edhe qytetarëve që kanë pak kursime. Korporatat shesin me mijëra njësi (copë) Letra Tregtare dhe Obligacione Korporate sa herë u duhet të marrin hua nga publiku investitor.
- Pagesa e Interesit (Kuponi) – është pjesa e përfitimi i investitorit nga investimi në titujt e borxhit privat (Letra Tregtare dhe Obligacione Korporate). Për Letrat Tregtare interesi jepet si diferencë mes çmimit që paguan investitori në fillim të maturimit dhe vlerës nomiale që merr ai në fund. Me fjalë të tjera, investitori paguan një çmim të skontuar (të zbritur), ndërsa në fund të periudhës së maturimit merr vlerën nominale të Letrës Tregtare e cila përfshin principalin (çmimin e paguar) dhe interesin (diferencën mes çmimit dhe vlerës nominale). Për Obligacionet e Korporatave interesi jepet veçmas në formën e një kuponi që ndahet nga Korporata emetuese për investitorët zakonisht çdo 6 muaj ose 12 muaj.
- Të Ardhura Fikse (të pandryshueshme) – për shkak se për shumicën e tyre, periodiciteti i pagesës së interesave kryesisht në formën e kuponit është në data standarde sipas datës kur janë emetuar titujt e borxhit privat, ato konsiderohen si tituj me të ardhura të pandryshueshme për investitorin. Nëse norma e interesit të kuponit është e ndryshme, atëherë edhe të ardhurat për investitorin ndryshojnë sipas ecurisë së normës.
- Likuiditeti – nëse investitorët duan të kthejnë në likuid (para cash) investimin e tyre në letra tregtare dhe obligacione korporatash, në çdo moment mund t’i shesin ato para afatit të maturimit në një bursë ku këto tituj janë listuar dhe lejohet të tregtohen.
- Spread – është diferenca e cmimit me të cilin blihet dhe shitet i njëjti titull borxhi në bursë. Spread-i mes cmimit të blerjes dhe të shitjes është një tregues likuiditeti. Sa më e vogël kjo diferencë, aq më likuid dhe aq më pak me rrezik është ai titull dhe anasjelltas.
#Video – 3a
Cfarë janë Titujt e Kapitalit – Aksionet
#Video – 3b
Karakteristikat e Titujve të Kapitalit – Aksionet
- Çfarë janë Aksionet – Aksionet letra me vlerë ose tituj të cilat përfaqësojnë të drejta pronësie mbi asetet e një korporate. Të drejtat që mbajnë aksionet janë:
- të drejta financiare qe kane te bejne me perfitimet financiare qe vijne nga perfshirja ne kapitalin aksionar te nje korporate, dhe
- të drejta administrative që kanë të bëjnë me të drejtën e votës për të marrë vendime mbi aktivitetin e korporatës për të drejtuar atë drejt suksesit, i cili në vetvete përkthehet në më shumë përfitime financiare.
- Mjet për rritjen e Kapitalit – Aksionet janë një instrument i mirë për të rritur kapitalin dhe financuar aktivitetin e korporatës pa borxh. Duke qenë se nuk ka kufizime për aksionerët në aspektin e numrit të aksioneve, mund të krijohen (emetohen) aksione të reja të cilat u shiten aksionerëve të rinj të ndryshëm nga aksionerët ekzistues. Fondet që i vijnë korporatës nga shitja e aksioneve të reja, janë kapital i ri dhe shumë i rëndësishëm për financimin e aktivitetit.
- Mënyrat e shitjes së Aksioneve – aksionet e reja për rritje kapitali mund të shiten tek aksionerët në dy forma:
- në mënyrë direkte ku janë aksionerët ekzistues ata që përzgjedhin se cilët do të jenë aksionerët e rinj që do i bashkohen korporatës. Po ashtu kanë të drejtën e refuzimit të disa prej tyre. Shitja në mënyrë direkte konsiderohet Partneritet, kur ka një numër të kufizuar investitorësh, të cilët investojnë afatgjatë pasi njohin industrinë ku operon korporata. Një tjetër formë e shitjes direkte është kur aksionet e reja u shiten institucioneve financiare (fonde pensioni, fonde investimi, kompani sigurimesh etj.), të cilat i blejnë këto aksione për një periudhë investimi dhe përfitim afatmesëm (zakonisht 3-5 vjet).
- në Bursë, ku aksionet e reja u ofrohen publikut të jerë, dhe aksionerët ekzistues, nuk kanë asnjë mundësi të refuzojnë asnjë investitor që blen në bursë aksionet e korporatës. Kur aksionet e korporatës shiten në bursë për publikun, konsiderohet që korporata është e ofruar publikisht, dhe aksionet e saj janë të listuara në Bursë e mund të tregtohen aty në çdo moment duke qenë mjaft likuide. Listimi në bursë dhe mundësia e likuiditetit të lartë, i bën aksionet e koporatave të listuara mjaft joshëse për investitorët.
- Çmimi Kontabël dhe Çmimi i Tregut për Aksionet – ka një ndryshim mes këtyre dy koncepteve. Çmimi Kontabël ka të bëjë me vlerën që ka 1 aksion në bilancin e kompanisë. Njihet ndryshe si çmimi i 1 aksioni që kanë investuar aksionerët ekzistues të koporatës në asetet nën pronësi të kësaj të fundit. Ndërkohë që Çmimi i Tregut është çmimi që i njëjti aksion ka në bursë, për shkak të përputhjes së kërkesës (blerjeve) dhe ofertës (shitjeve) nga investitorët. Zakonisht Çmimi i Tregut është më i madh se Çmimi Kontabël i të njëjtit aksion pasi, tek Çmimi i Tregut përfshihen të gjithë pritshmëritë e investitorëve ndaj suksesit korporatës, informacionet e ndryshme për aktivitetin e saj si dhe asetet të tjera të pa përfshira në vlerën kontabël të biznesit si fama, emri i mirë, marka, imazhi, rrjeti, shtrirja gjeografike e të tjerë komponentë që i japin vlerë më të madhe korporatës në treg.
- Pse korporatat shesin aksione në Bursë – sepse kanë nevojë për fonde afatgjatë dhe në shuma të mëdha. Më shumë se sistemi bankar, këto fonde mund të sigurohen nga tregu i kapitaleve nëpërmjet emetimit të aksioneve në bursë. Në ndryshim nga titujt e borxhit, fondet e siguruara nëpërmjet emetimit (shitjes së aksioneve) nuk duhet të kthehen më mbrapsht tek investitorët, ndaj kjo është një formë financimi më pak e kushtueshme për korporatat.
- Pse investitorët blejnë Aksione në Bursë – sepse synojnë të kenë dy lloj përfitimesh ng aky lloj investimi:
- Dividendi, i cili është pjesa që i takon proporcionalisht çdo investitori nga fitimit i aktivitetit të korporatës ndër vite. Jo gjithmonë korporatat shpërndajnë dividend, ndaj investitorët duhet të jenë të kujdesshëm.
- Rritja e Çmimit, e cila do t’u mundësonte atyre fitime nga diferenca mes çmimit të blerjes dhe një çmimi më të lartë në shitje.
- Shpërndarja e Dividendit – edhe pse ky është një element mjaft i rëndësishëm në vendimmarrjen e investitorëve për të blerë aksionet, duhet thënë që korporata nuk ka asnjë detyrim të shpërndajë dividend për aksionerët. Sidomos në fazën e rritjes, aksonerët kryesorë të korporatës mund të vendosin të mos shpërndajnë fitimin në formën e dividendit, por ta ri-investojnë në aktivitetin e biznesit për të sjellë më shumë fitime në të ardhmen. Ri-Investimi i fitimit është forma më më pak kosto për finznimin e biznesit. Korporatat e listuara në bursë i bëjnë publike planet e tyre për shpërndarjen ose jo të dividendit ndër vite, në mënyrë që investitorët të jenë të qartë në pritshmëritë e tyre dhe të marrin vnedimet për të blerë ose jo aksionet në përputhje me këto pritshmëri.
- Rreziku i Lartë – aksionet shihen si një formë letre me vlerë që ka rrezik të lartë. Kjo sepse nga pikëpamja ligjore aksionerët janë të fundit që mund të përfitojnë në rast të falimentimit të kompanisë, ose mund të humbasin çdo gjë. Një tjetër faktor me rrezik është fakti që çmimi i tyre në bursë luhatet shumë shpesh për shkak se ndikohet nga çdo informacion që ka lidhje direkte apo indirekte me aktivitetin e përditshëm të korporatës.
- Kthimi i Lartë – për shkak të rrezikut të lartë, norma e kthimit dhe përfitmit që kërkojnë investitorët nga investimi në aksione është më e lartë se nga investimi në titujt e borxhit.
- Tregtimi i Aksioneve në Bursë – investitorët që kanë blerë më parë aksione të korporatës së listuar dhe duan t’i shesin apo investitorët që duan t’i blejnë rishtazi, mund ta bëjnë këtë lehtësisht në Bursë, nëpërmjet një ndërmjetësi financiar që është bankë apo shoqëri brokerimi. Para se të tregtojë aksionet, investitori duhet të ketë një kontratë me ndërmjetësin financiar. Gjitashtu investitori duhet të ketë hapur më parë një llogari bankare për lekët cash si dhe një llogari për titujt që do të tregtojë.
- Çmimi i Aksioneve të listuara në Bursë – përcaktohet nga kërkesa dhe oferta që kanë investitorët për aksionin e korporatës. Në varësi të pritshmërive që kanë investitorët ndaj korporatës dhe rrezikut që mbart aktiviteti i saj, ata marrin pozicione blerje/shitje. Nëse pritshmëritë janë pozitive, rritet kërkesa për të blerë e kjo sjell rritje çmimi. Nëse pritshmëritë e investitorëve janë negative, rritet oferta për të shitur dhe bien çmimet.
- Luhatshmëria – në pjesën më të madhe të kohës, çmimi i aksioneve të listuara në bursë është i paparashikueshëm dhe për rrjedhojë i luhatshëm. Luhatshmëria e çmimit, vjen nga sjellja e investitorëve që i blejnë ose i shesin aksionet bazuar në pritshmëritë apo informacionet që kanë për suksesin apo aktivitetin e korporatës.
- Vlerësimi i Rrezikut – ashtu si titujt e tjerë, edhe rreziku që mbartin korporatat që kanë aksione të listuara në bursë vlerësohet nga ndërmjetës të specializuar që quhen Agjensi të Vlerësimit të Rrezikut.
- Indikatorë të tjerë vlerësues – përvec notës së vlerësimit të rrezikut, investitorët shohin edhe indikatorë të tjerë që të japin idene mbi suksesin ose jo të korporatës gjatë aktivitetit të saj. Të tillë indikatorë janë Çmimi sipas Fitimit (P/E), Fitimi për Aksion (EPR) etj.
#Video – 4
Tregjet Financiare
KARAKTERISTIKAT E TREGJEVE FINANCIARE
- Çfarë është Tregu – tregu është mekanizmi që bën të mundur përputhjen e kërkesës me ofertën për një aset të caktuar. Këto asete mund të jenë mallra ose shërbime. Zhvillimi i teknologjisë dhe informacioni e ka zhdukur konceptin fizik të tregut, pasi nuk është e domosdoshme që kërkuesi (blerësi) dhe ofertuesi (shitësi) të njohin njëri tjetrin apo të takohen fizikisht në një vend të caktuar. Mjafton të përdorin një mekanizëm që u përputh nevojat e tyre dhe i dakordësojnë nevojat e tyre për të blerë e shitur në çdo moment.
- Çfarë është Tregu Financiar – tregu financiar është mekanizmi që bën të mundur përputhjen e kërkesës dhe ofertës për fonde (para) në ekonominë e vendit. Këto fonde qarkullojnë nga ata që i kanë këto fonde të pa-angazhuara në një investim të caktuar (kryesisht kursimet) në drejtim të atyre subjekteve që kanë shumë nevojë për fonde për të financuar aktivitetin e tyre si biznesi, qeveria apo individët.
- Emetuesit e Titujve – subjektet që kanë nevojë për fonde, emetojnë tituj dhe i shesin ato të tregun financiar për të grumbulluar të ardhura, që do i përdorin më vonë për të financuar aktivitetin e tyre. Emetuesit e titujve (subjekte që kërkojnë fonde) mund të jenë bizneset, Qeveria, dhe institucione të tjera.
- Investuesit e Titujve – subjekte që kanë fonde të tepërtë e të pa-angazhuara, të cilët janë në kërkim të një alternative investimi që u mundëson më shumë të ardhura. Investuesit janë kryesisht Individët me kursimet e tyre, por edhe investuesit institucionalë si fondet e pensioneve dhe fondet e investimit që duan të shtojnë vlerën e aseteve të tyre.
- Ndërmjetësit Financiarë – janë institucione financiare të cilat lehtësojnë përputhjen e kërkesës dhe ofertës për fonde e letra me vlerë në ekonomi si dhe e modifikojnë për ta përshtatur më mirë sipas nevojave të secilës palë. Ndërmjetësit financiarë janë banka, bursa, firma brokerimi, kompani sigurimesh, fonde investimi, fonde pensioni etj.
- Bursa – është një treg i letrave me vlerë. Është mekanizmi që mbledh së bashku të gjithë operatorët: emetuesit e titujve, investuesit dhe ndërmjetësist financiarë.
- Rregullatorët – janë institucione shtetërore të pavarura, të cilat kanë funksionin e kontrollit mbi operatorët e tregut që të jenë në përputhje me ligjin. Ky kontroll ka për qëllim mbrojtjen e investuesve nga abuzimet e mundshme në treg. Kotrolli i ushtruar nga rregullatorët ka të bëjë me filtrimin e operatorëve që duan të hyjnë në treg (Procesi i licensimit), si dhe ka të bëjë me monitorimin e vazhdueshëm të aktivitetit të tyre pasi kanë hyrë në treg (Procesi i Mbikëqyrjes).
- Tregu Bankar kundrejt Tregut Jo-Bankar – ka të bëjë me konceptin e pranimit të depozitave. Ndërmjetësit e tregut që lejohen të pranojnë depozita konsiderohen operatorë të tregut bankar, ndërsa të tjerë ndërmjetës që ofrojnë shërbime të tjera konsiderohën si operatorë të tregut jo-bankar.
- Tregu i Parave kundrejt Tregut të Kapitaleve – ka të bëjë me konceptin e afatgjatësisë së qarkullimit të fondeve mes operatorët. Kur fondet kanë një maturim (përdorim) deri në 1 vit, konsiderohën si tituj të tregut të parasë, ndërsa kur fondet kanë maturim më të gjatë se një vit, konsiderohen si tituj të tregut të kapitaleve. Edhe aksionet që nuk kanë një afatkohor konsiderohen tituj të tregut të kapitaleve.
- Tregu Primar kundrejt Tregut Sekondar – ka të bëjë me krijimin e titujve dhe ndryshimin e pronësisë së tyre në vijimësi. Kur titujt krijohen dhe shiten për herë të parë në tregun financiar, konsiderohet treg primar, ndersa çdo ndërrim pronësie i titullit në vijim konsiderohet treg sekondar. Tregjet sekondare kanë rëndësi shumë të madhe sepse sigurojnë likuiditet në çdo moment për investuesit duke rritur besimin tek tregu financiar.
#Video – 5a
Cfarë është Bursa dhe si funksionon ajo
#Video – 5b
Anëtarët brokera dhe Tregtimi në Bursë
- Çfarë është Bursa – është mekanizmi që mundëson përputhjen e kërkesës me ofertën për kapitale apo për fonde afatgjatë që i kanë këto fonde të pa-angazhuara në një investim të caktuar (kryesisht kursimet) në drejtim të atyre subjekteve që kanë shumë nevojë për fonde për të financuar aktivitetin e tyre si biznesi, qeveria apo individët.
- Kujt i shërben Bursa – bursa i shërben:
- Biznesit dhe Emetuesve të tjerë si Qeveria për të rritur kapital në vlera të mëdha duke shitur letra me vlerë apo siç njihen ndryshe “tituj”. Gjithashtu, bursa i ndihmon bizneset që të kenë një çmim tregu më të saktë të aksioneve të tyre, duke i ndihmuar të dinë vlerën reale në treg të sipërmarrjes së tyre.
- Qytetarët (investitorët) për të rritur vlerën e kursimeve të tyre si dhe për të diversifikuar rrisqet e ndryshme të investimit.
- Bursa si treg – nga ana funksionale bursa i ngjan një supermerkate. Ashtu siç korporatat listojnë nëpër rafte produktet e tyre dhe qytetarët i blejnë ato sipas nevojave, edhe në bursë korporatat listojnë dhe shesin titujt tek qytetarët që investojnë në këto instrumente financiare me qëllim fitimin.
- Aktorët në tregun e Bursës –janë:
- Korporatat e Listuara (Emetuesit) – të cilët listojnë dhe shesin në bursë titujt e tyre për të gjeneruar fonde e financuar aktivitetin e tyre.
- Titujt – të cilët janë instrumentet financiare që listohen e me pas tregtohen çdo ditë në bursë me qëllim likuiditeti dhe fitimi.
- Anëtarët – të cilët janë ndërmjetësit financiar që kanë të drejtën e aksesit në sistemin e bursës për të shitur dhe blerë titujt e listuar për vete ose për llogari të klientëve të tyre.
- Investitorët – fizikë ose institucionalë që e përdorin Bursën si mjet për të alokuar kursimet e tyre me qëllim gjenerimin e fitimit në të ardhmen, ose për të kthyer në likuiditet pozicionet e tyre të investimit në tituj.
- Procesi i Listimit të Emetuesve në Bursë
- Nënkupton regjistrimin e titujve të emetuar nga Korporatat dhe Qeveria në Bursë me qëllim tregtimin e tyre nga investitorët.
- Titujt e listuar dhe Emetuesit e tyre duhet të jenë të besueshëm dhe cilësorë, në mënyrë që të krijojnë besim tek investitorët,
- Për këtë arsye, vetë emetuesit dhe i gjithë procesi i ofrimit publik të titujve duhet të jenë të autorizuar nga enti rregullator si dhe të kenë plotësuar kërkesat e Bursës ku do listohen.
- Emetuesi përgatit një Prospekt, i cili është materiali i detajuar informativ (pasaportë) në lidhje me emetuesin dhe titujt, i cili i vihet në dispozicion investitorit, dhe t’i mundësojë atij një vendimmarrje të drejtë.
- Prospekti miratohet më parë nga enti rregullator i cili nuk garanton rrezikun e investimit, por vetëm që informacioni është bërë publik në përputhje me ligjin.
- Pas miratimit të prospektit nis procesi i Ofertës Publike Fillestare (IPO), gjatë së cilës investitorët shprehin interesin për të blerë këto tituj.
- Pas mbarimit të Ofertës Publike, titujt listohen në bursë dhe vijojnë të tregtohen çdo ditë mes investitorëve të ndryshëm.
- Procesi i Anëtarësimit të Ndërmjetësve në Bursë
- Ndërmjetësit financiarë ose siç njihen ndryshe Brokerat e Bursës janë kryesisht institucione financiare banka ose firma brokerimi.
- Para se të bëhen Anëtarë në Bursë, këto subjekte duhet të kenë licensat për ushtrimin e këtij aktiviteti nga entet rregullatore të vendit.
- Procesi i Anëtarësimit në Bursë nënkupton të drejtën e privilegjuar për të pasur akses në sistemin elektronik të tregtimit në Bursë dhe tregtuar tituj për vete apo për llogari të klientëve të tyre. Anëtarët e Bursës duhet të plotësojnë një sërë rregullash shtesë të vendosur nga Bursa për të ruajtur integritetin e tregut dhe shmangur abuzimin me çmimet dhe investitorët.
- Në disa Bursa, Anëtarët marrin pjesë fizikisht nëpërmjet brokerave të tyre direkt në sallën e tregtimit të bursës, ndërsa në pjesën më të madhe të bursave në botë, brokerat fusin urdhra nga zyra e tyre nëpërmjet Aksesimit në Distance (remote access).
- Qytetarët që duan të investojnë në Bursë mund ta bëjnë këtë vetëm nëpërmjet një Anëtari të bursës, duke nënshkruar një marrëveshje me ta dhe hapur llogari në tituj dhe në cash.
- Procesi i Tregtimit të Titujve në Bursë
- Pasi listohen për herë të parë në Bursë, titujt mund të tregtohen mes investitorëve të hershëm që duan të likuidojnë pozicionin e investimit në para cash dhe investitorëve të rinj të cilët duan të angazhohen në një pozicion investimi.
- Tregtimi në Bursë realizohet çdo ditë në orare të caktuara dhe të bëra publike për anëtarët dhe investitorët.
- Çmimet e titujve të listuara dhe tregtuara në Bursë luhaten çdo çast në varësi të kërkesës dhe ofertës së investitorëve ndaj tyre.
- Kërkesa për tituj rritet duke sjellë rritjen e çmimeve kur pritshmëritë e investitorëve ndaj korporatës emetuese janë pozitive dhe bie, kur pritshmëritë janë negative.
- Çmimi i titujve të tregtuar çdo ditë në Bursë është barometri më i mirë për të vlerësuar performancën e një korporate.
#Video – 6a
Çfarë janë Fondet e Investimeve dhe si funksionojnë ato
#Video – 6b
Klasifikimi i Fondeve të Investimit
Procesi i Invesitmit në Tituj – ka dy forma të investimit në tituj:
- Investimi Direkt sipas të cilit investitorët janë vetë vendimmarrës duke përzgjedhur vetë se në ç’sasi monetare dhe në cilin prej titujve do të investojnë kursimet e tyre. Edhe pse në dukje i thjeshtë, investimi direkt u rekomandohet vetëm investitorëve profesionalë të cilët kanë njohuritë teknike të mjaftueshme dhe janë të ndërgjegjësuar mbi nivelin e rrezikut që marrin mbi vete.
- Investimi i Tërthortë sipas të cilit vendimmarjen për të përzgjedhur titujt e kanë ndërmjetës të specializuar si fondet e investimit apo pensioneve, ndërsa qytetari vendos vetëm për sasinë monetare që dëshiron të investojë nga kursimet e veta. Sipas mënyrës së tërthortë, qytetari merr një produkt financiar të gatshëm dhe me pak rrezik sepse është diversifikuar nga ekspertët financiarë të tregut.
- Pishinë fondesh – fondi i investimeve i ngjason një pishine ku mblidhen fonde (para) nga investitorë të ndryshëm që duan të kenë më shumë të ardhura nga kursimet e tyre.
- Administrimi i fondeve të investimit bëhet nga ndërmjetës financiarë të specializuar që quhen Shoqëri Administruese (Asset Management Companies) të cilat kanë burimet njerëzore dhe kapacitetet teknoligjike për të adrministruar sasi të mëdha fondesh. Fondi i investimit eshtë një produkt i prodhuar dhe administruar nga Shoqërite Administruese. Këto të fundit marrin një komision simbolik mbi fitimin që vjen nga investimi në tituj, përpara se t’u shpërndahet investitorëve të fondit.
- Investimi i Fondeve në Tituj – bëhet nga Shoqëria Administruese pas analizave të detajuara të tregut. Procesi i investimit është transparent për qytetarët që kanë investuar në fonde, si dhe ndjek një llogjikë të diversifikimit (shpërndarjes) së rrezikut në klasa titujsh që mbartin rreziqe të ndryshme. Për shembull:
- Kuotat/Aksionet e Fondeve – janë tituj në formën e çertifikatave të pjesëmarrjes në fond që u vihen në dispozicion investitorëve në momentin e investimit. Investitorët mund t’i shesin kuotat/aksionet në çdo moment tek Shoqëria Administruese duke kthyer në çast në likujditet pozicionet e tyre të investimit.
- Vlera/Çmimi i Kuotave – rritet në varësi të rritjes së vlerës së titujve ku janë investuar fondet si dhe sa më shumë rritet numri i investitorëve në fond. Rritja e vlerës/çmimit të kuotave dhe aksioenve të fondeve është fitimi që ka qyrtetari nga ky investim.
- Asetet nën Administrim (AUM) – është vlera totale e tregut që kanë titujt apo asetet ku janë investuar paratë e një fondi investimesh.
- Vlera Neto e Aseteve (NAV) – është vlera neto tregut që kanë titujt apo asetet ku janë investuar paratë e një fondi investimesh, pasi janë zbritur kostot e administrimit të fondit. Vlera e NAV përllogaritet çdo ditë dhe publikohet së bashku me çmimin e kuotave/aksioneve për të informuar publikun.
- Fonde Investimi Tradicionale (mutual funds) – të cilët janë fondet që gjejnë përdorim më të gjerë në treg si për nga thjeshtësia e funksionimit, transparenca dhe niveli krahasimisht i ulët i rrezikut. Këto fonde mund të jenë të hapura për hyrjen dhe daljen e investitorëve të rinj (closed-ended) ose fonde të mbyllura të cilët u dedikohen vetëm disa investitorëve themelues dhe janë të mbyllura për të tjerët (closed-ended). Zakonisht fondet tradicionale ofrohen publikisht dhe synojnë investitorët e vegjël me edukim financiar modest, ndaj kanë kërkesa të larta transparence nga rregullatorët. Këto fonde investohen kryesisht në tituj, por edhe në asete të tjera si depozita, indekse burse apo forma të tjera të tregut të parasë.
- Fonde Investimi Alternative – të cilët janë fonde që mbartin një nivel të lartë rreziku si për shkak të aseteve ku shpërndahen (diversifikohen) fondet ashtu edhe për shkak të industrisë ku operon. Fondet Alternatvie u adresohen kreysisht investitorëve institucionalë dhe profesionistë ose spekulatorëve të ndryshëm të cilat janë në kërkim të normave të larta të kthimit nga investimet. Grupet kryesore te fondeve alternative të investimit janë:
- Fondet në Aksione Private (Private Equity Funds),
- Fondet Mbrojtëse (Hedge Funds),
- Fondet e Investimit në Pasuri të Paluajtshme (REITs) dhe
- Fondet e Investimit me Risk të Lartë (Venture-Capital Funds).
- Fonde të Tregtueshme në Bursë (ETFs) – të cilët janë fonde të krijuara posaçërisht me qëllimin e rritjes së likujditetit. Fondet ETF diversifikohen kryesisht në tituj të përfshira në një indeks të caktuar burse. Një diversifikim i tillë e bën më të lehtë tregtimin e tyre, si dhe diversifikon rrezikun për investitorët në mënyrën më të mirë të mundshme. Në ndryshim nga fondet e investimit tradicionale, kuotat e fondeve ETF tregëtohen në bursat e titujve në çdo çast duke krijuar mundësinë e një niveli të lartë likujditeti dhe risk të ulët për qytetarët investues.
#Video – 7a
Çfarë janë Fondet e Pensioneve dhe si funksionojnë ato
#Video – 7b
Si të bëhesh pjesë e një Fondi Pensionesh
- Pensioni si koncept – koha kalon shumë shpejt dhe ne mendojmë se do kemi gjithmonë të ardhura mjaftueshëm për të jetuar normal në çdo kohë, por jo. Kjo është arsyeja pse fondi i pensionit është një formë kursimi nëpërmjet të cilit qytetarët trensferojnë aftësinë për të konsumuar në një kohë më të vonë, kur janë të pamundur për të fituar shumë të ardhura.
- Të Ardhurat e Qytetarëve janë një kurbë e lakuar që tregojnë edhe ecurinë dhë aftësinë ë tyre për të gjeneruar të ardhura gjatë jetës së tyre. Këto të ardhura varen kryesisht nga mosha, shkollimi apo eksperienca e individit ndër vite.
- Shpenzimet e Qyetetarëve për një jetë normale janë një kurbë pothuaj konstante për shkak të natyrës së individit.
- Pse duhet të kursejmë për Pension – janë një mënyrë për qytetarët që të kursejnë për të financuar konsumin në një periudhë të jetës kur nuk munden të ofrojnë krahun e punës në treg e të fitojnë të ardhura.
- Fondet e pensioneve – janë skema kolektive të kursimeve të qytetarëve që menaxhohen në mënyrë profesionale, dhe ndihmojnë qytetarin për të transferojnë kursimet e tyre në një kohë më të vonë.
- Administrimi – i fondeve të pensionit bëhet në formë të ngjashme me administrimin e fondeve të investimit, por për shkak të ndjeshmërisë tek publiku kursimet e pensioneve investohen në mënyrë më konservatore, për të mbrojtur qytetarët.
- Përfitimet që sjellin Fondet e Pensioneve – kursimet në një vazo, duket sikur i mundësojnë një qytetari të njëjtin funksion “ndarjen e parave për një ditë të vështirë”. Por, harrojmë se kjo formë nuk e mbron qytetarin nga efekti i zhvleresimit të parasë (inflacionit), si dhe nuk i sjell të ardhura shtesë, sepse kursimet në vazo nuk sjellin të ardhura, kurse kursimet në fonde pensioni investohen duke u sjellë më shumë të ardhura qytetarëve që bëhen pjese e këtyre institucioneve financiare. Një tjetër përfitim që sjell pjesëmarrja në fonde pensioneve është përjashtimi i kursimeve nga tatimi mbi të ardhurat deri në një nivel të caktuar.
- Si mund të bëhesh pjesë e një Fondi Pensionesh
- Përzgjidhet Fondi – qytetari përzgjedh tek cili Fond Pensionesh do të besojë kursimet e tij. Në këtë përzgjedhje merr për bazë:
- Nivelin e rrezikut ku investohen fondet (aksione, obligacione, bono thesari, pasuri te patundshme etj.)
- Normën e kthimit të të ardhurave që fondi u ka gjeneruar të tjerëve në vitet paraardhëse si dhe
- Kostot e administrimit të këtyre fondeve në mënyrë profesionale.
- Përzgjidhet Forma e Pagesës – qytetari mund të zgjedhë që kursimet t’i bëjë në mënyrë periodike dhe automatike nga paga që merr çdo muaj, ose mund të përzgjedhë të paguajë herë pas herë sipas mundësive të tij.
- Mos neglizho – qytetarët mendojnë se pensioni është larg, dhe kanë kohë të mendojnë, duke shtyrë vendimin për kursime nëpërmjet fondeve në vazhdimësi. Rutina dhe problematika e jetës të rrëmbejnë dhe të pengojnë të kursesh në fond pensionesh. Kështu humbasim nga inflacioni, humbasim fitimet nga investimet si dhe nuk kemi mjaftueshëm të ardhura në moshën e pensionit. Mosha e tretë vjen shpejt. Mos neglizho !!
#Video – 8a
Çfarë janë Firmat e Brokerimit dhe shërbimet që ofrojnë
#Video – 8b
Cfarë duhet të bëjë një Investues për të blerë/shituj tituj
- Ndërmjetës Financiarë në tregun e titujve – firmat e brokerimit apo sic njihen “shoqëritë komisionere” janë ndërmjetës financiarë në tregun e titujve që u shërbejnë:
- Korporatave Emetuese që rrisin kapital nëpërmjet emetimit të titujve për t’u listuar më pas në bursë.
- Investuesve të cilët duan tregtojnë tituj, t’i blejnë ose t’i shesin ato për të kthyer në likuiditet pozionin e investimit.
- Përfitimi i Firmave të Brokerimit – Firmat e Brokerimit marrin komision mbi shërbimet e ndërmjetësimit që ofrojnë për investuesit dhe klientët e tyre.
- Llojet e Firmave të Brokerimit të tregtimit në tituj – ndërmjetësit financiarë që lejohen të ofrojnë shërbimin e tregtimit në tituj janë firma brokerimi banka ose jo-banka të licensuara për këtë ushtruar këtë aktivitet nga rregullatorët. Shoqëritë komisionere ofrojnë kryesisht dy lloje shërbimesh të tregtimit të titujve:
- Broker – firma e brokerimit thjesht ekzekuton transaksionet e për blerje/shitje të klientëve të saj në bursë pa marrë asnjë pozicion vetë si institucion financiar.
- Dealer – firma e brokerimit ekzekuton përvecse transaksione për klientët edhe transaksione nga portofoli i saj, duke mbajtur poizcion në blerje/shitje titujsht.
- Roli i Firmave të Brokerimit – firmat e brokerimit:
- lehtësojnë përputhjen e kërkesës dhe ofertës për tituj në treg,
- përshtasin kriteret e kërkesë ofertës sipas nevojave specifike të investuesve,
- mundësojnë likuiditetin në treg për investuesit,
- ofrojnë një sërë shërbimesh ndihmëse si analiza dhe këshillim financiar, menaxhim portofoli, nënshkrim titujsh, kujdestari investimesh në tituj.
- Kriteret për të qenë një Firmë Brokerimi – ndërmjetësit financiarë që ofrojnë shërbime financiare në industrinë e titujve:
- kanë kapacitetet e nevojshme njerëzore dhe teknologjike,
- licensat nga rregullatorët për të ushtruar aktivitetin në ndërmjetësimin e titujve,
- të jenë pranuar si anëtarë me të drejta për të tregtuar tituj në një ose disa bursa titujsh,
- kanë përgjegjësi për ekzekutimin korrekt të urdhrave të investuesve, transparencën ndaj tyre si dhe mos-abuzimin me tregun dhe interesat e investuesve.
- Çfarë duhet të bëjë një Investues për të blerë/shitur tituj – investuesi duhet të:
- Marrë kontakt me një Firmë Brokerimi të licensuar dhe anëtare të bursës ku investuesi dëshiron të tregtojë,
- Të hapë një llogari në para si dhe një llogari në tituj në bankën kujdestare me të cilën bashkëpunon Firma e Brokerimit.
- Zakonisht bankat janë vetë edhe kujdestarë titujsh për klinetët e tyre,
- Firmat e Brokerimit jo-banka, caktojnë një bankë si kujdestaren e titujve për llogari të klientëve të tyre.
- Brokeri – është një punonjës i specializuar i i Firmës së Brokerimit, i autorizuar për të:
- Marrë urdhra nga investuesit për të blerë dhe shitur tituj,
- Hedhur urdhrat e investuesve në sistemin elektronik të tregtimit të titujve në bursë
- Ekzekutuar urdhrat e investuesve me korrektësi dhe sipas prioriteteve të përcaktuara ligjërisht,
- Informuar investuesit në lidhje me procedurat e tregtimit të titujve në bursë.
- Si mundet Investuesi të transmetojë urdhrat për blerje/shitje titujsh tek Brokeri – investuesi i transmeton urdhrat për të blerë ose shitur tituj tek brokeri i Shoqëri Komisionere nëpërmjet:
- Telefonit,
- Emailit,
- Aplikacion celulari të specializuar për procesin e transmetimit të urdhrave në kohë reale.
- Transparenca – firma e brokerimit ka detyrimin që të informojë rregullisht investuesit në lidhje me:
- Transaksionet ditore të ekzekutuara,
- Pozicionet e parasë cash dhe titujve që zotëron secili investues në llogaritë përkatëse,
- Kostot e transaksioneve që aplikon Firma e Brokerimit për shërbimin e ofruar.
#Video – 9a
Çfarë janë Rregullatorët Financiarë
#Video – 9b
Funksionet e Rregullatorëve Financiarë
- Institucionet Financiare ngjanë me çdo biznes tjetër normal:
- Operojnë në një treg të liirë dhe konkurrencial,
- Kanë klientët dhe furnitorët e tyre,
- Shërbimet dhe produktet e tyre financiare i ofrojnë kundrejt një çmimi,
- Synojnë maksimizimin e fitimit për llogari të aksionerëve.
- Nevoja për rregullim të Institucioneve Financiare – institucionet financiare janë biznese që bazohen mbi besimin e qytetarëve, ndërkohë që aktiviteti i këtyre institucioneve prek direkt financat e qytetarëve. Ndaj është shumë e rëndësishme që institucionet financiare të mos dështojnë e të mos shkojnë në falimentim, pasi do të kishin një ndikim të jashtëzakonshëm tek qytetarët dhe tek stabiliteti ekonomik i vendit. Kjo është arsyeja pse aktiviteti i institucioneve financiare, duhet rregulluar dhe mbikëqyrur që të ruhet interesi i qytetarëve dhe publikut. Këtë rol e kanë institucionet publike rregullatore.
- Funksionet e Rregullatorëve – rregullatorët kanë një rol të jashtëzakonshëm në shendetin e sistemit financiar:
- Kuadri Ligjor e Rregullativ – hartojnë dhe zbatojnë të gjithë legjislacionin dhe rregullat që mundësojnë një funksionim normal të industrisë financiare,
- Lincencimi – licensojnë institucionet financiare që duan të hyjnë rishtazi në treg, duke përcaktuar kritere cilësore dhe sasiore mjaft rigoroze,
- Mbikëqyrja – monitorojnë, mbikëqyrin dhe korrektojnë e penalizojnë operatorët e tregut në mënyrë që të mos abuzojnë as me tregun e as me qytetarët konsumatorë të shërbimeve e produkteve financiare,
- Mbrojtja e Konsumatorit – duke marrë parasysh nivelin modest të edukimit financiar, një ndër funksionet kryesore të rregullatorëve është mbrojtja e interesave të qytetarëve konsumatorë, nga abuzimet në treg,
- Nxisin Zhvillimin e Industrisë – tregjet financiare janë subjekt i trendeve mjaft të shpejta të zhvillimit që vijnë kryesisht nga zhvillimi i IT-së. Kjo e bën të domosdoshme qasjen proaktive dhe nxitëse të rregullatorëve ndaj zhvillimeve në industrinë financiare.
- Gjatë ushtrimit të aktivitetit të tyre, Rregullatorët duhet të jenë:
- Të Pa-anshëm duke mundësuar një konkurrencë të lirë e të ndershme mes operatorëve të tregut,
- Të Pavarur nga ndërhyrjet e politikës dhe faktorët e tjerë të brednshëm e të jashtëm duke tuajtur integritetin e tregut. Zakonisht rregullatorët varen nga dhe raportojnë direkt në Parlamentin e vendit,
- Profesionalë duke investuar në rritjen e kapaciteteve institucionale e njerëzore për të ecur me ritmin e zhvillimit të tregut dhe operatorëve të tij,
#Video 10
Çfarë është Diversifikimi i Portofolit dhe Investimeve
- Koncepti i Portofolit të Investimeve ka të bëjë me investimin e tërthortë në instrumenta financiarë apo tituj të cilët përfaqësojnë të drejta mbi asete reale (prona, pasuri të patundshme, pasuri të tundshme etj.). Quhet portofol sepse i ngjan realisht një ambjenit që përmbledh lloje të ndryshme instrumentash financiare ku investuesi vendos të shpërndajë kursimet e veta.
- Koncepti i Diversifikimit i ngjan shprehjes “mos i vër të gjitha vezët në një shportë, por shpërndaji, sepse edhe nëse rrëzohet njëra nga shportat nuk të thyhen të gjitha vezët. Ashtu edhe në investime, sugjerohet që qytetari të mos i përqendrojë të gjitha kursimet vetëm në një aset të caktuar, por t’i shpërndajë në asete të ndryshme që të jetë më i mbrojtur.
- Përse qytetari duhet të Diversifikojë:
- Shpërndan rrezikun duke ulur probabilitetin e humbjeve,
- Mundëson norma kthimi të pranueshme dhe optimale,
- Amortizon çdo lloj krize të mundshme ekonomike me efekt afatshkurtër,
- Ruan dhe shton vlerën e kursimeve dhe investimeve.
- Mënyrat e Diversifikimit: diversifikimi bëhet në dy mënyra:
- E drejtpërdrejtë – qytetari vendos vetë për cdo detaj të shpërndarjes së kursimeve në asete të ndryshme,
- E tërthortë – qytetari ia delegon këtë të drejtë profesionistëve të licensuar siç janë fondet e pensioneve dhe investimeve apo menaxherët e portofolit, për të realizuar diversifikimin e kursimeve të tij,
- Llojet e Diversifikimit: ka disa lloje se si investuesit mund të diversifikojnë:
- Sipas llojeve të titujve (obligacione apo aksione),
- Sipas kohëzgjatjes (afatshkurtër apo afatgjatë),
- Sipas industrisë dhe vendndodhjes gjeografike ku operon, apo karakteristikave të veçanta të Emetuesit që shet titujt.
- Qasja e Investuesit ndaj Riskut: gjatë procesit të investimit dhe diversifikimit të portofolit është thelbësore të kuptojmë qasjen e investuesit ndaj riskut:
- Investuesit që kanë vullnet për të marrë më shumë risk mbi supe, kërkojnë një normë më të lartë kthimi nga investimi,
- Investuesit që nuk e duan riskun, i shmangin investimet në të tillë tituj, por dhe pranojnë një normë kthimi më të ulët.
- Suksesi dhe Dështimi në Investim: investimi është një proces që rezulton
- me fitim dhe i suksesshëm nëse vendimet janë marrë drejt, dhe me humbje ose i dështuar nëse janë marrë vendime të gabuara,
